Kancelaria Adwokacka 
Nowelizacją prawa spadkowego, która weszła w życie w dniu 18 października 2015 r., ustawodawca wprowadził nie tylko fikcję przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza przy braku oświadczenia spadkobiercy, ale również nieznany dotąd prawu polskiemu prywatny wykaz inwentarza.
Powyższa znacząca zmiana w prawie, która umniejsza rolę instytucji przyjęcia spadku wprost, wymusiła konieczność przeprowadzenia inwentaryzacji majątku. Powstało jednak niebezpieczeństwo, że stan majątku spadkowego nie zostanie w ogóle ustalony bądź będzie się to odbywać długo po otwarciu spadku, co stawia pod znakiem zapytania rzetelność takiej inwentaryzacji. Ustawodawca postanowił rozwiązać ten problem wprowadzeniem alternatywnego dla spisu inwentarza – w całości prywatnego wykazu inwentarza.
Złożenie wykazu inwentarza jest w założeniu fakultatywne. Aby uprościć treść składanego wykazu inwentarza, wprowadzono delegację ustawowa, pozwalającą na wydanie odpowiedniego rozporządzania, które przewiduje dla sporządzenie wykazu inwentarza na odpowiednim formularzu. Formularz jest zbliżony do wzorów stosowanych w postępowaniach administracyjnych dla ustalenia podatku od spadków i darowizn, a także do wzorów oświadczeń o stanie majątkowym, sporządzanych na użytek przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych.
Wykaz inwentarza może być sporządzony zarówno przez spadkobiercę, jak i zapisobiercę windykacyjnego oraz wykonawcę testamentu. W doktrynie podkreśla się również możliwość złożenia wspólnego wykazu inwentarza przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego oraz wykonawcę testamentu.
Dla wykazu inwentarza konkurencyjny stał się sporządzany przez komornika spis inwentarza. Gdy wykaz inwentarza został sporządzony spisu inwentarza pozwala wierzycielom spadkodawcy weryfikować sporządzane przez spadkobierców prywatne wykazy, a urzędom skarbowym – zeznania dla celów podatku od spadków i darowizn.
W przypadku zaś braku kwestionowania przez wierzycieli sporządzonego wykazu, możliwe będzie uniknięcie sporządzania spisu inwentarza i związanych z tym kosztów. Należy uznać to za bardzo korzystne rozwiązanie, które ma szansę sprawdzić się w praktyce. Dotychczas rzadko udawało się uniknąć kosztownego spisu komorniczego.
Złożenie przez spadkobiercę wykazu inwentarza wiąże się z jego ogłoszeniem przez sąd. Rozpoczyna to postępowanie konwokacyjne, w którym wzywa się wierzycieli i dłużników spadku do formalnego zgłaszania swoich roszczeń i zobowiązań. W tym zakresie aktywność sądu ogranicza się do ogłoszenia o fakcie złożenia wykazu inwentarza, ewentualnie umożliwienia wglądu zainteresowanym.
W przypadku zaś, gdy wierzyciele dowiedzą się o niekompletności takiego wykazu inwentarza, mogą złożyć formalny wniosek o sporządzenie spisu inwentarza i w postępowaniu tym doprowadzić do wciągnięcia swoich wierzytelności do spisu jako długów spadku.
Mimo wprowadzenie dobrowolności sporządzenia wykazu inwentarza, ustawodawca zadbał o wierzycieli spadku, który mogliby ponosić negatywne konsekwencje bierności. Zatem spadkobierca, który wiedział lub z należytą starannością powinien się dowiedzieć o tychże wierzycielach, nie może podnosić zarzutu, że limit jego odpowiedzialności się wyczerpał na skutek zaspokojenia innych wierzycieli. Wobec tego wprowadzono art. 1032 § 2 k.c., który stanowi, że spadkobierca za niezapłacone długi spadkowe odpowiada ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby wiedział o nich lub przy dołożeniu należytej staranności mógł wiedzieć i spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to odpowiedzialności osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych oraz osób, co do których istnieje podstawa do ich ubezwłasnowolnienia. W tym zakresie zdecydowano się na pozostawienie części uprzywilejowania podmiotom, które jako jedyne (poza osobą prawną) w poprzednim stanie prawnym mogły liczyć na fikcję przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Adwokat Michał Bielecki