Kancelaria Adwokacka 
Wpis powinien zainteresować wszystkich posiadających swoje rachunki w polskich placówkach bankowych. Niestety musimy dopuścić sytuację, kiedy na skutek problemów finansowych nie będziemy w stanie wywiązać się z pewnych zobowiązań, a pospieszny wierzyciel dowiedzie swych racji przed sądem i zwróci się do komornika o przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego. Wówczas rachunek bankowy dłużnika stanie się pierwszorzędnym obiektem zainteresowań komornika.
Otrzymując od komornika zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego, musimy zdawać się sobie sprawę z ważnego uprawnienia skorzystania z ochrony kwoty wolnej od zajęcia. Przywilej ten wynika z art. 54 ustawy – Prawo bankowe, uzupełniając katalog zwolnień spod egzekucji z art. 829 k.p.c., w istotny sposób ogranicza skuteczność prowadzenia egzekucji komorniczej.
Zgodnie z dyspozycją art. 54 ust. 1 Prawa bankowego, środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych (ROR) oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.), przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy. Minimalne wynagrodzenie w roku 2016 wyniosło 1850 zł (Dz. U. z 2015 r. poz. 1385), wobec tego 75% tej kwoty wolnej od zajęcia to 1387,50 zł.
Warto zauważyć, iż powyższe zasady zwolnienia kwoty wolnej od zajęcia zostały wprowadzone ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. (Dz.U. 2015.1311), która weszła w życie z dniem 8 września 2016 r.
Przed nowelizacją kwotę wolną obliczało się na podstawie Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, określającego przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku i wynosiło trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Przykładowo w październiku 2016 r. przeciętne wynagrodzenie wyniosło 4259,15 zł, a zatem gdyby nie nowelizacja kwota wolna osiągnęłaby wartość 12 777,45 zł.
Wartość przelicznika oraz sama podstawa wyliczenia to jednak nie jedyne zmiany. Warto zwrócić uwagę, iż w poprzednim brzmieniu ustawy kwota wolna nie była odnawialna każdego miesiąca i skorzystanie z niej miało charakter jednorazowy. Aktualnie kwota wolna od egzekucji z rachunku bankowego odnawia się każdego miesiąca, o czym wprost przekonuje brzmienie art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe. W praktyce nowelizacja skuteczniej zapewnia minimum egzystencji dłużnika, który może korzystać z kwoty wolnej każdego miesiąca i nie może stracić powyższego przywileju w odniesieniu do przyszłych miesięcy. Przed nowelizacją nagminne było korzystanie przez dłużnika ze zwolnienia w pełnym zakresie (tj. w wysokości trzykrotnego przeciętnego wynagrodzenia) i tym samym utrata szansy zwolnienia jakiejkolwiek innej kwoty w toku postępowania egzekucyjnego. W obecnym stanie prawnym nie jest już to możliwe.
Przywilej egzekucyjny wyłącznie środków pieniężnych na rachunkach oszczędnościowych czy oszczędnościowo-rozliczeniowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów (do wysokości określonej w tym przepisie). Nie dotyczy więc rachunków rozliczeniowych. Bez znaczenia jest, czy środki pieniężne, o których mowa, zgromadzone są na rachunkach bankowych w jednym czy też w kilku bankach. Ochrona dotyczy wyłącznie jednej kwoty wolnej od zajęcia. Jeśli więc posiadamy na jednym rachunku kwotę 1 000 zł, która zostanie zajęta w trybie jednego postępowania egzekucyjnego i postanowimy skorzystać z ochrony kwoty wolnej, to po zajęciu drugiego rachunku w ramach tej egzekucji, przysługuje nam w tym samym miesiącu, zgodnie z aktualnym przelicznikiem minimalnego wynagrodzenia, jedynie kwota 387,50 zł.
Kontrola wykorzystania przywileju egzekucyjnego na różnych rachunkach bywa w praktyce znacznie utrudniona z uwagi na niemożliwość jednoczesnego ustalenia i powiązania tych rachunków w celu objęcia kwotą wolną od zajęcia (bank odbiera w tym zakresie od posiadacza rachunku jedynie stosowne oświadczenie). Nierzadko zdarza się jednak sytuacja, w której po skorzystaniu z części kwoty wynikającej z przywileju, zamykamy rachunek w jednym banku, by otworzyć rachunek w drugim. Jeśli organ egzekucyjny odnajdzie rachunek w drugim banku jeszcze w tym samym miesiącu, możemy być bowiem pewni, że będziemy mogli skorzystać jedynie z pozostałej kwoty wolnej od zajęcia.
Nie wdając się w szczegółowe rozważania nad kwestią istnienia obowiązku poinformowania przez komornika jednocześnie banku oraz dłużnika (posiadacza wkrótce zajętego rachunku), kiedy to ten ostatni może przytomnie po powzięciu takiej informacji uprzedzić bank w realizacji zajęcia, podejmując środki i tym samym udaremniając egzekucję, warto zwrócić uwagę fakt, że powinność zawiadomienia posiadacza rachunku o zajęciu nie leży po stronie banku. Powyższa okoliczność wpływa na rozmaitą praktykę poszczególnych banków w zakresie korzystania przez posiadacza rachunku z przywileju kwoty wolnej od zajęcia. Sam sposób eksponowania dostępnych środków po dokonaniu zajęcia, co najwyraźniej widoczne jest na kontach internetowych, wykazuje pewne różnice. Jako przykład można podać przedstawiane przez wiele banków ujemne saldo, które od razu stanowi ostrzeżenie dla posiadacza rachunku, że doszło do zajęcia (mimo, iż środki do kwoty wolnej od zajęcia nie mogą zostać przejęte przez organ egzekucyjny). Eksponowanie dokonanego zajęcia nie jest stosowane przez szereg innych banków, w których posiadacz rachunku o fakcie istnienia zajęcia egzekucyjnego, może dowiedzieć się dopiero po wejściu w zakładkę dotyczącą szczegółów rachunku. Pozostaje to szczególnie istotne dla osób, które ignorując zawiadomienie komornika o zajęciu rachunku w ich banku, najprawdopodobniej także nie zainteresują się szczegółami prowadzonego przez nich rachunku, a korzystania z konta internetowego ograniczają do sprawdzenia salda. Nie mając wiedzy o zajęciu, mogą szybko przekroczyć limit kwoty wolnej od zajęcia.
Także sposób podjęcia środków, którym przysługuje przywilej zwolnienia od zajęcia, jest różnie praktykowane przez banki. Do niektórych banków należy w tym zakresie złożyć stosowny wniosek, w innych środki te dostępne są od razu, zaś w nielicznych z pewnymi ograniczeniami (zdarza się, że wypłata kwoty wolnej może nastąpić wyłącznie w oddziale banku).
Pojawiła się swego czasu koncepcja, która przewidywała działanie przedsiębiorcy prowadzącego w ramach konta bankowego dwa rachunki – jeden rozliczeniowy, a drugi oszczędnościowo-rozliczeniowy, polegające na przerzuceniu po dokonaniu zajęcia komorniczego środków z tego pierwszego na ten drugi. Jak wskazałem powyżej, z kwoty wolnej od zajęcia można skorzystać wyłącznie na rachunku oszczędnościowym, rozliczeniowo-oszczędnościowym lub rachunku terminowych lokat oszczędnościowych. W ten sposób przedsiębiorca jest w stanie uwolnić środki, które zgodnie z Prawem bankowym powinny zostać nienaruszone. Opisana sytuacja mogłaby mieć zastosowanie przede wszystkim w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, czyli w przypadku gdy dane posiadacza rachunku nie identyfikują jednoznacznie firmowego charakteru konta. W myśl art. 889 § 1 pkt 1 k.p.c. komornik prowadzący egzekucję nie ma obowiązku wskazania konkretnego numeru rachunku bankowego z chwilą wystosowania zawiadomienia o jego zajęciu. To niedopatrzenie legislacyjne jest skrzętnie wykorzystywane przez komorników, którzy zwykle przesyłają odpowiednie pismo do banku, który jest zobligowany odszukać i zająć wszystkie rachunki bankowe osoby o wskazanych danych (potęguje to tym samym ryzyko pomyłki zajęcia rachunku osoby trzeciej posiadającej zbliżone do dłużnika dane i która zmuszona będzie żądać zwolnienia rachunku spod egzekucji w trybie 841 k.p.c.). Jest jednak druga strona medalu tejże komorniczej praktyki. Pojawia się bowiem wątpliwość, jak należy interpretować stosowaną przez komorników i inne organy dyspozycję w literalnym brzmieniu: „wzywa się bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunków bankowych [tutaj pełne dane dłużnika]”. Bank po otrzymaniu takiego zawiadomienia ustali kilka rachunków bankowych wskazanego dłużnika i rozpocznie procedowanie zajęcia ich wszystkich łącznie. Powstaje teraz pytanie, czy po zakończeniu tego procesu zakres zastosowanego zakazu wypłat obejmuje także dyspozycje wewnętrzne pomiędzy zajętymi rachunkami. Nie jest bowiem jasne, czy należące do dłużnika rachunki bankowe, które zostały w jednym momencie zajęte przez organ egzekucyjny, nie powinno traktować się jako jedną całość. Jeszcze parę lat temu powyższa wykładnia, jakże korzystna dla przedsiębiorcy, była w ramach pewnej grupy banków dopuszczalna.
Obecnie jednak żaden bank nie chce godzić się na „przeksięgowanie” środków z rachunku rozliczeniowego na rachunek oszczędnościowy lub rachunek ROR po „przeprocesowania” zajęcia przez bank. Dlaczego? Ponieważ sytuacja bezprawnego pozwolenia dłużnikowi na przerzucenie środków z rachunku rozliczeniowego i tym samym uniemożliwienie skutecznej egzekucji z uwagi na skorzystania z kwoty wolnej od zajęcia stwarza niepotrzebne ryzyko narażenia banku na odpowiedzialność odszkodowawczą w oparciu o art. 892 k.p.c., a nawet obowiązek ukarania odpowiedzialnych za takie działania pracowników banku grzywną (zgodnie z art. 886 w zw. z art. 892 § 2 k.p.c.).
Adwokat Michał Bielecki