Kancelaria Adwokacka 
Zapowiadane już od pewnego czasu ujednolicenie rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia, sporządzanych przez notariuszy oraz postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku zostało zrealizowane nowelizacją ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164 z późn. zm.), która to rozszerzyła funkcjonalność systemu teleinformatycznego do prowadzenia Rejestru Spadkowego oraz doprecyzowała regulacje dotyczące opłat za wpisy dokonywane w tym Rejestrze. Od dnia wejścia w życie powyższej nowelizacji, tj. od dnia 8 września 2016 r., występując z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku każdy wnioskodawca obowiązany jest uiścić poza opłatą sądową w kwocie 50 zł, także opłatę od wpisu do Rejestru Spadkowego w kwocie 5 zł.
Przepis art. 95i § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie przewiduje, że Krajowa Rada Notarialna tworzy system teleinformatyczny w celu prowadzenia Rejestru Spadkowego, zapewnia notariuszem i sądom dostęp do tego systemu w celu dokonywania wpisów oraz ochronę danych zgromadzonych w Rejestrze Spadkowym przed nieuprawnionym dostępem, przetwarzaniem oraz zmianą lub utratą. Wpisy do tego rejestru są dokonywane przez notariuszy albo przez sądy, przy czym za wpisy dokonywane w Rejestrze Spadkowym notariusz oraz sąd pobierają opłatę, którą przekazują Krajowej Radzie Notarialnej. Zgodnie z przepisem art. 95i § 5 powyższej ustawy, w przypadku wpisów dokonywanych przez sąd opłatę tę uiszcza wnioskodawca wraz z wniesieniem pisma wszczynającego postępowanie o wydanie orzeczenia podlegającego wpisowi do Rejestru Spadkowego. Do pisma, wraz z którym nie wniesiono opłaty, stosuje się odpowiednie przepis art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.). Do opłaty stosuje się przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. – Koszty sądowe w sprawach cywilnych (dz. U. z 2016 r. poz. 623), dotyczące wydatków, z wyłączeniem art. 83 tej ustawy.
Mając na uwadze powyższe, opłata za wpis w Rejestrze Spadkowym jest uiszczana na etapie złożenia wniosku o wszczęcie postępowanie (a zatem wniosku o stwierdzenie nabycia spadku). Jeśli opłata ta nie zostanie uiszczona przewodniczący wezwie wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych wniosku w terminie tygodniowym, a po bezskutecznym upływie tego terminu, zwróci pismo wnioskodawcy.
Zważając na fakt, iż prowadzenie Rejestru Spadkowego zostało powierzone zostało Krajowej Radzie Notarialnej, a opłata o której mowa powyżej, ma przyczyniać się do finansowania Rejestru, sądy zobowiązane są do przekazywania na rachunek bankowy Krajowej Rady Notarialnej łącznej kwoty pobranych opłat za wpis do Rejestru Spadkowego postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku lub europejskich poświadczeń spadkowych, do siódmego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano wpisu orzeczeń do Rejestru Spadkowego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, co wynika z § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 2016 r. w sprawie uiszczenia i wysokości opłat za wpisy dokonywane w Rejestrze Spadkowym przez notariusza albo sąd (Dz.U. z 2016 r. poz. 1420). Powyższe rozporządzenie stanowi również w § 1, iż wysokość opłaty za wpis dokonany w Rejestrze Spadkowym wynosi 5 zł.
Proces pobierania przedmiotowych opłat i przekazywania ich na rachunek Krajowej Rady Notarialnej powinien odbywać się przy wykorzystaniu prowadzonego przez sądu rachunku pomocniczego dla sum na zlecenie (każdy sąd posiada osobne rachunki na dochody budżetowe oraz dla sum na zlecenie). Na ten rachunek przyjmowane są opłaty wnoszone za wpis do Rejestru Spadkowego, a z tego rachunku dokonywane są przelewy tych opłat na rachunek Krajowej Rady Notarialnej.
Jak już wskazałem, w przypadku nieuiszczenia opłaty od wpisu do Rejestru Spadkowego przewodniczący powinien wezwać wnioskodawcę w terminie 7 dni zgodnie z art. 130 k.p.c. do wniesienia wpłaty. Należy jednak zaznaczyć, iż obowiązek wzywania do uzupełniania braków fiskalnych istnieje również w sytuacji, gdy w imieniu wnioskodawcy występuje adwokat lub radca prawny. Z samego brzmienia art. 95i § 5 ustawy – Prawo o notariacie wynika jedynie selektywne odpowiednie stosowanie art. 130 k.p.c., nie wspominając o art. 130 [2] ust. 1 k.p.c., który stanowi podstawę zwrotu nieopłaconego pisma przez profesjonalnego pełnomocnika bez wezwania. Dodać należy, iż art. 130 [2] ust. 1 k.p.c. ma zastosowanie jedynie w przypadku nieuiszczenia opłat sądowych, nie zaś już wydatków. A zgodnie z cytowanymi wyżej przepisami przedmiotowa opłata nie może być traktowana jako opłata sądowa, ale co najwyżej jako wydatek (przez odpowiednie stosowanie). Wyraźne rozróżnienie pomiędzy opłatą sądową a wydatkiem wprowadza art. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. – Koszty sądowe w sprawach cywilnych.
Powyższą nowelizację należy ocenić pozytywnie jedynie w części, w jakiej stwarza możliwość utworzenia sprawnie działającego systemu rejestrującego zarówno akty poświadczenia dziedziczenia, jak i postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. O ile wysokość samych opłat za wpis nie jest wysoka, to zdaniem autora, przyjęty sposób ich uiszczania, gdzie opłatę sądową od spadku po jednej osobie w kwocie 50 zł należy wpłacać na jeden rachunek bankowy sądu przeznaczony dla dochodów budżetowych, a opłatę od wpisu do Rejestru Spadkowego w kwocie 5 zł na drugi rachunek bankowy sądu przeznaczony dla sum na zlecenie, stanowi niepotrzebną komplikację, i tak już zawiłych dla przeciętnego obywatela, przepisów o obliczaniu i uiszczaniu kosztów sądowych.
Adwokat Michał Bielecki